بدون شک برای شروع هر کار جدید باید یک سرمایه‌گذاری صورت بگیرد. گاهی اوقات هم تنها راه رهایی از دوران ضرردهی، پیدا کردن یک سرمایهگذار ماهر و با تجربه است. همانطور که می‌دانید ریسک در ذات سرمایه‌گذاری قرار دارد و مسلما سرمایه‌گذاری در یک پروژه نوپا و یا استارتاپ ریسک بیشتری به همراه خواهد داشت.
نکته‌ای که وجود دارد این است که میزان ریسک و خطر سرمایه‌گذاری قابل پیش بینی یا اندازه‌گیری نیست. در این مقاله سعی داریم تا درباره مفهوم و ساختار سرمایه‌گذاری خطرپذیر صحبت کنیم و سرمایهگذار خطرپذیر و ویژگی او را معرفی نماییم. پس تا آخر مطالب همراه ما باشید.
سرمایه‌گذاری خطر پذیر
در سال‌های 1939-1945 و قبل از آغاز جنگ جهانی دوم، سرمایه‌های خطرپذیر بیشتر در دامنه خانواده‌های اشرافی و ثروتمند بود و افرادی مانند والنبرگ، جی پی مورگان ، ویتنیز، راکفلر، وندربیلتس و واربورگ از بزرگترین سرمایه‌گذاران در شرکت‌های خصوصی بودند.
لورانس اس راكفلر در سال 1938 به تامین مالی خطوط هوایی مشرق زمین کمک کرد. همچنین، خانواده او سهام‌داران شرکت‌های بزگر بودند. در سال 1938، شرکت E.M. Warburg & Co توسط اریک ام واربورگ تاسیس گردید. اریک ام واربورگ با خریدهای اهرمی و سرمایهگذاریهای خطرپذیر به Warburg Pincus تبدیل شد. همچنین در سال 1916، خانواده والنبرگ، Investor AB را در سوئد تأسیس کردند و بعد از آن سرمایهگذار اولیه چند شرکت سوئدی مانند اطلس کوپکو، ABB، و اریکسون شدند.
هدف از معرفی سرمایه‌گذاران خطرپذیر این بود که اعلام کنیم مفهوم سرمایهگذار خطرپذیر از گذشته در موضوعات مالی مطرح شده است و موضوع جدیدی نیست.
از گذشته تا به امروز، سرمایه‌گذاری خطرپذیر که معادل انگلیسی آن Venture Capital است و به طور مخفف به آن VC می‌گویند، یکی از راه‌های تامین مالی برای رشد کسب و کارهای نوپا و یا شروع استارتاپ‌های نوظهور بوده و همانطور که از نامش مشخص است، یک سرمایه‌گذاری پرریسک و با خطر بالا به حساب می‌آید.
سرمایه‌گذاران با ریسک پذیری بالا و با مدیریت فعالانه در توسعه مدل‌های راهبردی کسب و کارهای نوپا نقشی مهم ایفا می‌کنند. در حقیقت سرمایهگذار خطرپذیر محور و محرکه اصلی رشد، توسعه و نوآوری در عرصه فناوری و اقتصادی است. در ادامه مطالب با سرمایهگذار جسور و یا خطرپذیر و ویژگی‌های آن بیشتر آشنا خواهید شد.
سرمایه گذار خطرپذیر
سرمایهگذار کیست؟ سرمایهگذار فردی است که برای ساختن یک آینده بهتر تصمیم می‌گیرد که بخشی از درآمد خود را در جایی سرمایه‌گذاری کند و از انجام اینکار سود بدست بیاورد. داستان سرمایه‌گذاری مانند داستان رشد یک گیاه است. کاشتن گیاه نیاز به مراقبت دارد. دقیقا مانند سرمایه‌گذاری! بعد از سرمایه‌گذاری شما مانند یک باغبان باید به طور مرتب از سرمایه خود مراقبت کنید تا رشد کند و بهترین نتیجه را کسب نمایید.
به طور کلی سرمایه‌گذاران را می‌توان به دسته‌های مختلفی تقسیم کرد که یکی از آن‌ها، سرمایهگذار خطرپذیر است. این دسته از سرمایه‌گذاران پول هوشمند را در اختیار کسب و کارهای نوپا و استارتاپ‌های نوظهور قرار داده و از این طریق به رشد و توسعه طرح‌ها و اجرای ایده‌ی آن‌ها کمک می‌کنند. در حقیقت، در شرکت‌هایی که پتانسیل رشد و توسعه دارند، در ازای دریافت سهام، سرمایه‌گذاری می‌کنند. آن‌ها قبل از هرگونه تصمیم‌گیری برای سرمایه‌گذاری موارد مختلفی مانند اندازه شرکت، دارایی‌ها، خطوط توسعه، ساختار سرمایه‌گذاری خطرپذیر و … را بررسی می‌نمایند.
اکثر سرمایه‌گذاران خطرپذیر در گروه‌های سرمایه‌گذاران پولدار، بانکهای سرمایه‌گذاری، موسسات مالی و… قرار دارند. در دنیای اقتصادی امروزی، سرمایهگذار خطرپذیر در دسته سرمایه‌گذاران مشروع قابل دسترس‌تر و امکان‌پذیرتر قرار دارد. به طور معمول آن‌ها نقش فعالی در سرمایه‌گذاری دارند و در مقابل آن دارای مقام در هیئت مدیره هستند و از این مسیر تجریبات خود را در اختیار صاحبین کسب و کار قرار می‌دهند.
خصوصیات سرمایهگذار خطرپذیر
سرمایهگذار جسور یا خطر پذیر دارای خصوصیات و ویژگی‌های زیر است :
1. VC دارای یک دوره زمانی مشخص و محدود است و معمولا 3 تا 5 سال طول می‌کشد.
2. بدلیل ریسک سرمایه‌گذاری، سرمایه‌گذاران خطرپذیر ترجیح می‌دهند به جای آنکه تمام سرمایه خود را در یک پروژه سرمایه‌گذاری کنند، در بخش‌های کوچکی از چند پروژه مشارکت نمایند.
3. آن‌ها با هدف کسب سود در شرکت هدف سرمایه‌گذاری می‌کنند. در طول دوره، سرمایه آن‌ها تا حدی با هزینه‌های مشاوره و سود سهام، توسط شرکت هدف پرداخت می‌شود.
سرمایه گذاری خطرپذیر شرکتی
سرمایه‌گذاری خطرپذیر شرکتی و یا CVC به حالتی اشاره می‌کند که شرکت‌های بزرگ به طور مستقیم بر روی استارتاپ‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند و در قبال آن، درصدی از سهم کسب و کار به شرکت‌ها منتقل می‌شود.
شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر راهکارهای رسیدن به منافع استراتژیک را در پیش می‌گیرند و برعکس سرمایهگذار خطرپذیر که به دنبال مالکیت استارتاپ است، ترجیح می‌دهند تا مالک تنها بخشی 2از سهام استارتاپ باشند. به گونه‌ای که اختلالی در کار تیم مدیریتی استارتاپ به وجود نیاید.
مهم‌ترین شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر در سراسر دنیا به شرح زیر است :
- Google Ventures
- Qualcomm Ventures
- Microsoft Ventures
- Intel Capital
شرکت سرمایه‌گذاری خطرپذیر، علاوه بر توجه به منافع مالی به اهداف و منافع استراتژیک حاصل از سرمایه‌گذاری بر روی استارتاپ تمرکز می‌کند و به دنبال راهی است تا استارتاپ نوظهور به یک استارتاپ موفق تبدیل شود و جایگاه خود را در بازار پیدا کند. همچنین، تلاش می‌کند تا با ورود به بازارهای جدید، منابع کسب سود خود را افزایش دهد.
استارتاپی که تحت حمایت شرکت سرمایه‌گذاری خطرپذیر است می‌تواند از دانش و تجربه متخصصین این شرکت برای رشد و توسعه بهره ببرد. از دیگر مزایای تحت حمایت شرکت سرمایه‌گذاری بودن می‌توان به مواردی همچون استفاده از نام شرکت سرمایهگذار، ثبات اقتصادی، شبکه‌ای از ارتباطات قوی و اکوسیستمی و… اشاره کرد. ناگفته نماند که استارتاپ‌ها نیز مزایایی برای شرکت‌ها خواهند داشت. برای مثال، شرکت‌هایی که در زمینه سرمایه‌گذاری فعالیت می‌کنند می‌توانند با شراکت با استارتاپ‌های کوچک، در شرکت‌های نوآوری سرمایهگذاریهای کوچک انجام دهند. همچنین، فعال‌سازی ظرفیت استارتاپ‌ها باعث می‌شود تا شانس سرمایه‌گذاران برای رسیدن به مقام رهبری بازار افزایش یابد.
چه کسانی در شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر فعالیت می‌کنند؟
بدون شک ساختار سرمایه‌گذاری خطرپذیر شرکتی از یک شرکت با شرکت دیگر متفاوت است و هریک از آن‌ها دارای نیروهای متخصص بسیاری در حوزه‌های گوناگون هستند. با این وجود، می‌توان یک دسته بندی جامع و کلی برای افراد فعال در این شرکت‌ها ارائه کرد که به شرح زیر است :
شرکا
این افراد در گام نخست بر روی شناسایی مشاغل خاص تمرکز دارند و گاهی اوقات هم به عنوان یک نماینده از طرف شرکت در جلسات حاضر می‌شوند.
مدیرها
مدیرها کسانی هستند که به عنوان مدیر اصلی در شرکت سرمایه‌گذاری خطرپذیر مشغول به کار بوده و وظیفه اصلی آن‌ها بررسی عملکرد افراد، شناسایی فرصت‌های سرمایه‌گذاری، بررسی ساختار سرمایه‌گذاری خطرپذیر کسب و کارها، پیدا کردن مشکلات بزرگ و مذاکره‌های مربوطه است.
باتجربه‌ها و متخصصین
در تمامی شرکت‌ها چندین فرد باتجربه و متخصص حضور دارند که با دانش مشاوره‌ی امور مالی و بازرگانی مشغول تجزیه و تحلیل ساختار کسب و کارها، استارتاپ‌ها و شرکت‌های نوپا و روند رشد آن‌ها می‌شوند.
صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر
صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر یک صندوق مشترک میان افرادی است که تمایل به سرمایه‌گذاری پرریسک دارند. به این معنا که این صندوق پول افرادی که تمایل به سرمایه‌گذاری دارند را مدیریت می‌کند. در حقیقت یک واسطه میان کسانی که نیاز به جذب سرمایه برای گسترش کسب و کار نوپا دارند و سرمایه‌گذاران مشتاق به سرمایه‌گذاری پرریسک به حساب می‌آید.
این صندوق‌ها با توجه به هدفی که دارند، به دنبال استارتاپ‌ها و کسب و کارهای مستعد رشد با ریسک و بازدهی بالا می‌گردند. توجه داشته باشید که این صندوق‌ها دارای تفاوت‌هایی کوچکی با سایر صندوق‌ها هستند. برای مثال، صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر در مراحل اولیه دارای فیلترهای سخت‌گیرانه و مشخصی است؛ لذا به سراغ کسب و کارهای نوپا و نوظهوری می‌رود که پتانسیل رشد و ریسک بالا دارند. به همین دلیل، صدها طرح و ایده تجاری را بررسی می‌کند و در نهایت پروژه‌ای را انتخاب می‌کند که پیش‌بینی می‌شود بالاترین بازدهی مثبت را برای سرمایه‌گذاران جسور به همراه خواهد داشت.
روند سرمایه گذاری خطرپذیر
کسب و کارهایی که به دنبال سرمایهگذار خطرپذیر هستند، در گام اول باید یک طرح تجاری و یا ایده قابل اجرا به شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر ویا سرمایهگذار جسور ارائه دهند. در صورتی که صاحبین سرمایه به طرح ارائه شده علاقمند شوند می‌توان امیدوار بود که شراکت آن‌ها آغاز خواهد شد. البته سرمایه‌گذاران قبل از شروع شراکت عوامل مختلفی مانند مدل کسب و کار، سابقه عملیاتی، نوع محصولات و خدمات، سودده یا زیان‌‌ده بودن شرکت و مدیریت را با دقت بررسی می‌کنند؛ لذا پیش زمینه‌های زیادی باید برای متقاعد سازی و جلب اعتماد سرمایه‌گذاران لحاظ شود.
بسیاری از سرمایه‌گذاران جسور و یا شرکت‌های venture capital تجربه سرمایه‌گذاری قبلی داشته و به نوعی متخصص سرمایه‌گذاری هستند. به همین خاطر ترجیح می‌دهند تا در یک صنعت خاص تمرکز کنند. برای مثال، یک سرمایه گذار خطرپذیر که در حوزه تکنولوژی تجربه دارد، ترجیح می‌دهد تا به عنوان یک تحلیلگر صنعت از سابقه تجریبات خود در صنعت تکنولوژی استفاده کند.
بعد از پایان یافتن بررسی‌ها و تحقیقات لازم، سرمایهگذار یا شرکت مورد نظر متعهد می‌شود که سرمایه خود را در ازای دریافت سود و یا سهام در اختیار سرمایه‌پذیر قرار دهد.
انواع قراردادهای سرمایه‌گذاری خطر پذیر در ایران
سه نوع قرارداد برای venture capital در ایران رایج است که به شرح زیر می‌باشد :
قرارداد قابل تبدیل به سهام (Convertible)
نوعی بدهی کوتاه مدت وجود دارد که طی آن، وام به سهام تبدیل می‌شود. در سرمایه‌گذاری اولیه، بدهی‌ها و وام‌ها به طور خودکار به سهام ممتاز تبدیل می‌شوند. در واقع، وام اعطایی از سمت سرمایهگذار خطرپذیر در قالب یک قرارداد وام قابل تبدیل به سهام ممتاز منعقد می‌شود. قرارداد قابل تبدیل به سهام یعنی مبلغ وام بعد از فرارسیدن موعد پرداخت به سهام ممتاز استارتاپ تبدیل می‌شود و امتیازهایی مانند سود سالانه وام اعطایی، تخفیف در خرید سهام جدید، درصد تخفیف اعطای سهام و… به وام دهنده داده می‌شود.
توجه داشته باشید که مبلغ پرداختی قابل تبدیل به سهام تا حد زیادی به موفقیت استارتاپ بستگی دارد. برای مثال، اگر کسب و کار در زمان مشخص شده به سود و بازدهی مورد نظر نرسد، ملزم است که اصل و سود مبلغ وام را در زمان سررسید به سرمایهگذار خطرپذیر پرداخت کند. اما در صورتی که استارتاپ موفق به پیشبرد اهداف و کسب سود شود به منظور افزایش ارزش سهام خود، در زمان سررسید قرارداد، سهام خود را ارزش‌گذاری کرده و به ازای مبلغ وام، مقداری سهام به سرمایهگذار پرداخت می‌کند.
برای مثال، شما برای جذب سرمایه نزد سرمایهگذار می‌روید و از او درخواست 400 میلیون پول دارید و حاضر هستید که در ازای این مبلغ، 20 درصد از سهام خود را به او بدهید، در حقیقت شما ارزشpost-money خود را 2 میلیارد تومان در نظر گرفته‌اید و تصور می‌کنید که در 6 ماه آینده همچنان رشد داشته و قادر به افزایش ارزش سهام خود خواهید بود. اما از نظر سرمایهگذار جسور، کسب و کار شما در حال حاضر، 1 میلیارد ارزش دارد و در ازای 400 میلیون تومان از شما حدود 40 درصد سهام می‌خواهد. در نتیجه اگر بعد از 6 ماه شما نتوانستید موفق به پیشرد اهداف خود شوید، یا باید سرمایه اولیه را به سرمایهگذار خطرپذیر پس بدهید و یا درصدی از سهام کسب و کار را به او واگذار نمایید.
قرارداد سهامی (Equity)
یکی از رایج‌ترین قرارداردها در وی سی، قرارداد سهامی است. براساس این قرار دارد، شرکت سرمایه‌گذاری مبلغی را به استارتاپ و کسب و کارهای نوپا واگذار می‌کند و ما به ازای آن، سهامی مشخص دریافت می‌کند. برای مثال، یک شرکت سرمایه‌گذاری خطرپذیر در ازای 400 میلیون سرمایه، 20 درصد از سهام آن کسب و کار را به مدت 6 ماه دریافت می‌کند.
مزیت قرارداد سهامی این است که هیچگونه بار مالی بر دوش صاحبین کسب و کار نخواهد بود؛ زیرا آن‌ها موظف به بازپرداخت سرمایه نیستند. همچنین، صاحبین سرمایه بازده مالی و سود آن را براساس عملکرد شرکت دریافت خواهند کرد.
قرارداد حق‌الامتیاز (Royalty)
قرارداد رویالیتی و یا حق‌الامتیاز برای کسب و کارهایی کاربرد دارد که در سریع‌ترین و کوتاه‌ترین زمان ممکن به فروش و سوددهی برسند. قرارداد رویالیتی یا حق‌الامتیاز بدین صورت است که سرمایهگذار خطرپذیر در ازای سرمایه‌اش، سهام می‌گیرد و این حق را دارد که از فروش محصول برداشت داشته باشد و ما به ازای آن، سهام را با قیمتی از پیش تعیین شده که نرخ مورد انتظار سرمایهگذار خطرپذیر از سود است، به صاحب کسب و کاربازگرداند. البته اصل سهام به طور کامل به صاحبین کسب و کار برنمی‌گردد. مثلا، نصف سهام را بر می‌گرداند و این حق را به خود می‌دهد که بعد از واگذاری نصف سهام، تصمیم بگیرد که کل سهام را واگذار کند بهتر است یا اینکه سهام را برای خود نگه دارد.
برای مثال، سرمایهگذار جسور حدود 200 میلیون تومان در استارتاپ سرمایه‌گذاری می‌کند و در ازای آن 20 درصد سهام می‌گیرد. سپس اعلام می‌کند که 10 درصد سهام را در صورتی به کارآفرین واگذار می‌کند که ماهیانه 10 درصد از فروش را بردارد. سپس تصمیم می‌گیرد که این سبک از واگذاری سهام به استارتاپ را ادامه بدهد یا خیر!
چگونه توجه سرمایه گذار جسور را جلب کنیم؟
جهت جلب توجه و اعتماد سرمایهگذار خطرپذیر باید نکات زیر را مد نظر قرار دهید. این نکات به شرح زیر است :
1. رویداردهای استارتاپی و استارتاپ‌ویکندهایی که توسط VCها برگزار می‌شود را از دست ندهید؛ زیرا بهترین موقعیت برای دیده شدن ایده‌ها و طرح شما است.
2. برای جلب نظر سرمایهگذار جسور می‌توانید یک غرفه در رویدادها برای ارائه ایده‌ها و معرفی طرح خود اجاره کنید. توجه داشته باشید که سرمایه‌گذاران معمولا اولین گام را بر نمی‌دارند و خودتان باید از فرصتها استفاده کرده و به سمت آن‌ها بروید. در این مرحله بهتر است که به طور مستقیم به دفتر شرکت‌های سرمایه‌گذاری بروید و اطلاعاتی در رابطه با کسب و کارتان در اختیارشان قرار دهید. فراموش نکنید که برای معرفی کسب و کارتان باید به طور واضح و خلاصه صحبت نمایید. در ذهن خود تجسم کنید که قرار است طرح خود را برای فردی بی‌حوصله که دانش کافی ندارد توضیح دهید. ابتدا مشکل‌ها را بیان کرده و بعد از آن ایده و طرح خود را به عنوان یک راهکار معرفی کنید.
3. زمانی که استارتاپ مرحله اول را طی می‌کند باید به دنبال سرمایهگذار خطرپذیر برای گسترش بازار باشد. شاید برایتان جالب باشد که بدانید این مرحله بهترین نقطه برای تامین بودجه است؛ زیرا شما یک هویت قابل قبول دارید. خبر خوب این است که در این مرحله شما می‌توانید با اعتماد بالاتر با شرکت سرمایه‌گذاری پرخطر به مذاکره پرداخته و هر درخواستی را به راحتی نپذیرید.
بسیاری از استارتاپ‌ها در این مرحله نیاز جدی به تامین مالی ندارند. به همین خاطر، اکثر سرمایه‌گذاران و شرکت‌های سرمایه‌گذاری پیشنهادهای بهتری به شما می‌دهند؛ لذا در این مرحله بهتر است با چند فرد متخصص و خبره مشورت کرده و با دقت میزان مبلغ درخواستی، اهداف خود از پذیرش سرمایهگذار و حداکثر سهمی که حاضر هستید به سرمایهگذار بدهید را از قبل مشخص کنید.
چه زمانی سرمایهگذار جسور بر روی کسب و کار ما سرمایه‌گذاری می‌کند؟
تمامی صاحبین سرمایه ترجیح می‌دهند تا در کسب و کارهایی که پتانسیل بالا دارند، سرمایه‌گذاری کنند. به همین خاطر مراحل زیر را طی می‌کنند:
Seed money
همانطور که می‌دانید مراحل سرمایه‌گذاری مانند مراحل کاشت یک گیاه است. زمانی که کسب و کار شما در حد یک ایده است، سرمایهگذار خطرپذیر به اصطلاح وارد مرحله کاشت دانه و بذر می‌شود. در این مرحله، شتاب‌دهنده‌ها نقشی پررنگ و مهمی ایفا می‌کنند؛ برای مثال، امکاناتی مانند ابزار، کامپیوتر، مشاوره، شرکت، محل کار و مقداری پول در اختیار استارتاپ‌ها قرار می‌دهند. توجه داشته باشید که شتاب دهنده‌ها معمولا سهمی از کسب و کار مربوطه را مطالبه خواهند کرد.
Start-up
میزان سرمایه‌گذاری در این مرحله بیشتر از مرحله Seed moneyاست و ریسک کمتری متوجه سرمایه‌گذاران خواهد بود. در این مرحله تمرکز سرمایهگذار خطرپذیر بر روی تولید و بازاریابی اولیه برای استارتاپ است.
First-Round و مراحل بعد از آن
در این مرحله استارتاپ شما کامل شده و دارای بازدهی قابل قبول است و در مراحل بعد برای رشد و توسعه آن برنامه‌ریزی می‌شود. در این مرحله، کسب و کار شما جان گرفته و مسیر خود را پیدا کرده است. به همین خاطر راحت می‌خوانید در رابطه با میزان سرمایه دریافتی و اهداب سهام به سرمایهگذار جسور تصمیم بگیرید.
سخن پایانی
در مقاله ” همه‌چیز در مورد سرمایه گذاری خطرپذیر” سعی کردیم تا شما را با زوایای گوناگون و ساختار سرمایه‌گذاری خطرپذیر آشنا سازیم. مطالب فوق به شما کمک می‌کند تا اگر روزی خواستید به عنوان یک سرمایهگذار خطرپذیر وارد میدان شوید و یا برای تامین مالی و جذب سرمایه به سراغ سرمایه‌گذاران بروید، بدانید به چه نکاتی باید توجه نمایید.
نظر شما درباره این سبک از سرمایه‌گذاری چیست؟ نظرات و تجریبات خود را در زیر این مقاله با ما در میان بگذارید و در آخر امیدواریم که مطالب فوق مورد توجه و رضایت شما قرار گرفته باشد.
